Hán học danh ngôn

Chính người thân lại chẳng thân, chẳng người thân lại là thân mới kỳ.

是親不是親，非親卻是親。
Thị thân bất thị thân, phi thân khước thị thân.

Tăng Quảng Hiền Văn

~*~

Người rộng lượng hẳn không si ngốc, kẻ si ngốc không thể rộng lòng.

饒人不是痴漢，痴漢不會饒人。
Nhiêu nhân bất thị si hán, si hán bất hội nhiêu nhân.

Tăng Quảng Hiền Văn

~*~

Ngựa không sức chạy do gầy yếu, người chẳng phong lưu chỉ vì nghèo.

馬行無力皆因瘦，人不風流只為貧。
Mã hành vô lực giai nhân sấu, nhân bất phong lưu chỉ vi bần.

Tăng Quảng Hiền Văn

~*~

Mở sách thánh đọc mấy lời,
Hễ người có chí thì trời đãi sau.
Học thì rộng hỏi thì sâu,
Càng sáng trí tuệ càng mau nên người.
Hỏi người dưới không hổ ngươi,
Thì nghĩa càng tỏ thì lời càng tinh.
Đi học chớ đi một mình,
E khi hạn hẹp không tinh bằng người.

開卷有益，志者竟成
博學廣聞，其智益明
不恥下問，義理益精
獨學無友，孤陋寡聞
Khai quyển hữu ích, Chí giả cánh thành
Bác học quảng văn, Kì trí ích minh
Bất sỉ hạ vấn, Nghĩa lí ích tinh
Độc học vô hữu, Cô lậu quả văn

Minh Đạo Gia Huấn

~*~

Mới gặp nhau tốt dễ dàng, ở lâu chưa hẳn sẵn sàng vì nhau.

相见易得好，久住难为人。
Tương kiến dị đắc hảo, cửu trụ nan vi nhân.

Tăng Quảng Hiền Văn

~*~

Mỗi người một dạ khác nhau, không tiền cũng cố mà cầu mua kim.

一人一般心，无钱堪买针。
Nhất nhân nhất ban tâm, vô tiền khan mãi châm.

Tăng Quảng Hiền Văn

~*~

Cách xử sự của người quân tử không nhất định phải như vầy mới được, không nhất định như kia là không được, cứ hợp nghĩa thì làm.

君子之於天下也，无适也，无莫也，义之与比。
Quân tử chi ư thiên hạ dã, vô đích dã, vô mạc dã, nghĩa chi dự bỉ.

Khổng Tử

~*~

Quân tử lấy ngôn ngữ mà giáo hóa người, và lấy hành động của mình làm gương để ngăn cấm người. Vì vậy ngôn ngữ phải suy nghĩ kỹ trước sau, hành động phải xét kỹ những chỗ sai sót, như vậy ắt dân sẽ cẩn trọng ở ngôn ngữ và nghiêm túc ở hành động.

君子道人以言而禁人以行，故言必虑其所终，而行必稽其所敝，则民谨于言而慎于行。
Quân tử đạo nhân dĩ ngôn nhi cấm nhân dĩ hành, cố ngôn tất lự kì sở chung, nhi hành tất kê kì sở tệ, tắc dân cẩn vu ngôn nhi thận vu hành.

Khổng Tử

~*~

Thành ý nghĩa là không tự lừa dối mình: giống như ghét mùi hôi, thích sắc đẹp, hoàn toàn từ lòng chân thật mà ra; như vậy mới gọi là thỏa mãn tâm ý mình. Bởi thế, người quân tử phải thận trọng khi chỉ có một mình!

所謂誠其意者, 毋自欺也, 如惡惡臭, 如好好色, 此之謂自謙, 故君子必慎其獨也！
Sở vị thành kì ý giả, vô tự khi dã, như ố ác xú, như hảo hảo sắc, thử chi vị tự khiêm, cố quân tử tất thận kì độc dã!

Lễ Ký

~*~

Sinh tài có đạo lớn: Sinh ra nhiều lắm, ăn tiêu ít; làm ra mau chóng, tiêu dụng từ từ, ắt của cải dồi dào sung túc.

生財有大道。生之者眾, 食之者寡, 為之者疾, 用之者舒, 則財恆足矣。
Sinh tài hữu đại đạo. Sinh chi giả chúng, thực chi giả quả, vi chi giả tật, dụng chi giả thư, tắc tài hằng túc hĩ.

Lễ Ký

~*~

Đức là cái gốc, của là cái ngọn. Để cái gốc ra ngoài (coi thường cái đức) để cái ngọn vào trong (coi trọng của cải) thì sẽ phải tranh dân đoạt lợi.

德者本也, 財者末也, 外本內末, 爭民施奪。是故財聚則民散, 財散則民聚。
Đức giả bổn dã, tài giả mạt dã, ngoại bổn nội mạt, tranh dân thi đoạt. Thị cố tài tụ tắc dân tán, tài tán tắc dân tụ.

Lễ Ký

~*~

Kẻ sĩ nhà cửa êm đềm,
Từ nhà đến nước là điềm hưng bang.
Những người thi đậu làm quan,
Là người có học đã bàn Thi Thư.
Nghèo mà có chí cần cù,
Tương lai gây dựng dự trù cũng nên.
Giàu mà quyết chí học bền,
Vinh danh rạng rỡ tuổi tên trên đời.

士修於家，自鄉而國
科目朝爵，有讀書人
貧而勤學，可以立身
富而勤學，益榮其名
Sĩ tu ư gia, Tự hương nhi quốc
Khoa mục triều tước, Hữu độc thư nhân
Bần nhi cần học, Khả dĩ lập thân
Phú nhi cần học, Ích vinh kì danh

Minh Đạo Gia Huấn

~*~

Làm người mà học chẳng bền,
Thì như đêm tối lần tìm lối đi.
Như điếc nghe chẳng hiểu gì,
Mắt trông thấy chữ mà như người mù.
Bé mà chăm chỉ cần cù,
Lớn khôn được việc thỏa bù công lênh.
Ngay tâm tu sửa thân mình,
An bang trị quốc gia đình ấm êm.

凡人不學， 冥如夜行
聽書如聳，望字如盲
幼而勤學，長則施行
正心修身，齊家治國
Phàm nhân bất học, Minh như dạ hành
Thính thư như tủng, Vọng tự như manh
Ấu nhi cần học, Trưởng tắc thi hành
Chánh tâm tu thân, Tề gia trị quốc

Minh Đạo Gia Huấn

~*~

Ai cũng muốn sống lâu, mà không biết cách dưỡng sinh. Ai cũng biết ăn uống quá độ thì ốm đau, mà không biết giữ miệng. Ai cũng biết tình dục quá độ thì khô héo mà không biết phòng thân.

Bão Phác Tử

~*~

Người ta khổ vì không biết cái lỗi của mình.

Dương Thái Tôn

~*~

Nói chuyện chớ châm chọc để người ta buốt; nói đùa chớ cạnh khóe để người ta đau.

Lục Lũng Kỳ

~*~

Một chữ “thành” đủ dùng để tiêu muôn dối, một chữ “kính” đủ dùng để địch nghìn tà.

Tào Nguyệt Xuyên

~*~

Hai người khi đã thật lòng, có tiền nên sắm vàng ròng chả sao.

两人一般心，有钱堪买金。
Lưỡng nhân nhất ban tâm, hữu tiền kham mãi kim.

Tăng Quảng Hiền Văn

~*~

Đường xa biết sức ngựa tài, việc lâu mới thấy lòng người dở hay.

路遥知马力，事久见人心。
Lộ dao tri mã lực, sự cửu kiến nhân tâm.

Tăng Quảng Hiền Văn

~*~

Cũng một chữ “tình” đem dùng cho quốc gia, xã hội, thì hay vô cùng, đem dùng ở chốn nguyệt hoa, thì có khi thiệt mạng.

Hiệp Tà Kính

~*~

Phú quí mà kiêu ngạo, cố nhiên là không phải; học thức mà kiêu ngạo, cái hại cũng khá to.

Trình Hiệu

~*~

Không lấy bậy, tay thơm; không chơi bậy, thân thơm; không nói bậy, miệng thơm; không nghĩ bậy, tâm thơm.

Thang Nhược Sĩ

~*~

Giữ việc đạo nghĩa, làm việc trung tín, trọng việc danh tiết.

Ấu Dương Tu

~*~

Phàm việc gì mà chịu thiệt, ấy là người tốt; phàm việc chiếm phần hơn, ấy là người xấu.

Phạm Thân Tập

~*~

Hiền ngụ tại tâm tính, không ở tại sang hèn.

Tiềm Phu

~*~

Nước trôi cuối bãi đâu tình ý, mây tụ đầu non vốn tự nhiên.

流水下滩非有意，白云出岫本无心。
Lưu thủy hạ than phi hữu ý, bạch vân xuất tụ bản vô tâm.

Tăng Quảng Hiền Văn

~*~

Tiền của như đất bên đàng, nhân nghĩa mới thực ngàn vàng trong tay.

钱财如粪土，仁义值千金。
Tiền tài như phấn thổ, nhân nghĩa trị thiên kim.

Tăng Quảng Hiền Văn

~*~

Dụng ý trồng hoa hoa chẳng mọc, vô tâm cắm liễu liễu lên um.

有意栽花花不发，无心插柳柳成阴。
Hữu ý tài hoa hoa bất phát, vô tâm sáp liễu liễu thành âm.

Tăng Quảng Hiền Văn

~*~

Gặp nhau trò chuyện đôi câu, chớ nên gan ruột gót đầu phơi ra.

逢人且说三分话，未可全抛一片心。
Phùng nhân thả thuyết tam phân thoại, vị khả toàn phao nhất phiến tâm.

Tăng Quảng Hiền Văn

~*~

Thiên hạ thật không có cảnh ngộ nào dễ xử, nhân gian thật không có thì giờ nào là bỏ đi.

Tăng Quốc Phiên

~*~

Việc gắng sức cũng không thể làm được, đó chính là số mệnh. Gặp cơ hội cũng không bằng có số mệnh, có tài trí cũng không bằng có phúc. Họa không thể tránh, phúc không thể cầu lại được.

凡不可著力處，便是命也。會不如命，智不如福。禍不可以免，福不可再求。
Phàm bất khả trước lực xứ, tiện thị mệnh dã. Hội bất như mệnh, trí bất như phúc. Họa bất khả dĩ miễn, phúc bất khả tái cầu.

Minh Tâm Bảo Giám

~*~

Việc người ta làm hoặc có khiến mới làm, việc thôi không làm hoặc có ai ngăn không làm, làm hay không làm không phải tại người ta mà nên được. Một hớp uống một miếng ăn cũng là việc có định trước, muôn sự đều đã chia định, muôn sự chẳng phải do người mưu tính mà nên, cả một đời người số mạng đều đã được an bài trước.

行或使之，止或尼之，行止非人所能也。一飲一啄，事皆前定。萬事分已定，浮生空自忙。萬事不由人計較，一生都是命安排。
Hành hoặc sử chi, chỉ hoặc ni chi, hành chỉ phi nhân sở năng dã. Nhất ẩm nhất trác, sự giai tiền định. Vạn sự phân dĩ định, phù sinh không tự mang. Vạn sự bất do nhân kế giảo, nhất sinh đô thị mệnh an bài.

Mạnh Tử

~*~

Sống chết có mạng, giàu sang tại trời.

死生有命，富貴在天。
Tử sinh hữu mệnh, phú quý tại thiên.

Tử Hạ

~*~

Phạm tội với trời, chẳng có cách nào cầu khẩn mà thoát được.

獲罪於天，無所祷也。
Hoạch tội ư thiên, vô sở đảo dã.

Khổng Tử

~*~

Người quân tử thân với mọi người mà không kết đảng vì tư lợi; tiểu nhân kết đảng vì tư lợi mà không thân với mọi người。

君子周而不比, 小人比而不周。
Quân tử chu nhi bất bí, tiểu nhân bí nhi bất chu.

Khổng Tử

~*~

Vận hội lỡ làng vàng hoá sắt, thời cơ may mắn sắt như vàng.
Đọc sách nghiền ngẫm kỹ càng, một chữ đáng giá nghìn vàng hỡi ai.

运去金成铁，时来铁似金，
读书须用意，一字值千金。
Vận khứ kim thành thiết, thời lai thiết tự kim.
Ðộc thư tu dụng ý, nhất tự trị thiên kim.

Tăng Quảng Hiền Văn

~*~

Đầy nhanh rút chóng suối rừng, dễ dàng tráo trở là lòng tiểu nhân.

易涨易退山溪水，易反易覆小人心。
Dị trướng dị thoái sơn khê thủy, dị phản dị phúc tiểu nhân tâm.

Tăng Quảng Hiền Văn

~*~

Gần nước biết tính cá, gần núi hiểu tiếng chim.

近水知鱼性，近山识鸟音。
Cận thủy tri ngư tính, cận sơn thức điểu âm.

Tăng Quảng Hiền Văn

~*~

Tất cả những người đời nay đều gấp cầu danh vọng và quan tước.

凡今之人急名以官。
Phàm kim chi nhân cấp danh dĩ quan.

Hàn Dũ

~*~

Vui cùng cực thì tất buồn, lễ thô thì không đầy đủ vậy.

樂極則憂, 禮粗則偏矣。
Lạc cực tắc ưu, lễ thô tắc thiên hĩ.

Lễ Ký

~*~

Nước đục thì cá ló khỏi mặt nước để thở, lệnh khắc nghiệt thì dân làm loạn.

水濁則魚喁, 令苛則民亂。
Thuỷ trọc tắc ngư ngung, lệnh hà tắc dân loạn.

Hàn Thi ngoại truyện

~*~

Lên trời khó, cầu cạnh người ta lại khó hơn; hoàng điên đắng, nghèo khổ lại đắng hơn; giá mùa xuân bạc, tình người lại bạc hơn; sông núi hiểm, lòng người lại hiểm hơn. Biết được khó, chịu được khổ, quen được bạc, dò được hiểm thì mới khả dĩ ở đời.

Tiền Hạc Than

~*~

Cách trị nhà cốt ở “hòa”, cách mưu sinh cốt ở “chăm”.

Chu Hi

~*~

Trong nhà không thu xếp cho hòa thuận, mà đi kể truyện với láng giềng, thì chưa gọi là phải được.

Chiến Quốc Sách

~*~

Nhà thịnh hay suy, không tại giàu sang hay nghèo hèn, chỉ tại có lễ nghĩa, hay không có lễ nghĩa.

Lục Cửu Uyên

~*~

Đạo người quân tử là: nhạt nhưng không chán, giản dị nhưng có văn vẻ, ôn hòa mà hữu lý, biết gần gũi những chỗ xa xôi, biết gốc nguồn phong hóa, biết những cái rõ rệt của những chỗ nhỏ nhặt, như thế mới có thể nhập vào cõi của đức vậy.

君子之道，淡而不厌，简而文，温而理，知远之近，知风之自，知微之显，可与入德矣。
Quân tử chi đạo: đạm nhi bất yếm, giản nhi văn, ôn nhi lý, tri viễn chi cận, tri phong chi tự, tri vi chi hiển, khả dữ nhập đức hĩ.

Lễ Ký

~*~

Dùng người tài dựa theo nghĩa mà an định bốn phương.

以能杖順扶義, 安四方也。
Dĩ năng trượng thuận phù nghĩa, an tứ phương dã.

Tân Đường Thư

~*~

Khổng Tử bỏ hẳn bốn tật này: vô ý (xét việc thì không đem ý riêng của mình vào mà cứ theo lẽ phải), vô tất (không quyết rằng điều đó tất đúng, việc đó tất làm được), vô cố (không cố chấp), vô ngã (quên mình đi, chí công vô tư).

子絕四: 毋意, 毋必, 毋固, 毋我。
Tử tuyệt tứ: vô ý, vô tất, vô cố, vô ngã.

Luận Ngữ

~*~

Nếu không phải là bậc thánh, yên ổn bên ngoài ắt có mối lo bên trong.

自非聖人, 外寧必有內憂。
Tự phi thánh nhân, ngoại ninh tất hữu nội ưu.

Tả truyện

~*~

Nếu ai làm điều bất thiện mà lại được rạng danh, dù không bị người hại, cũng bị trời tru diệt. Trồng dưa được dưa, trồng đậu được đậu. Lưới trời tuy thưa mà khó lọt. Cày sâu cấy cạn mà còn mắc thiên tai; huống chi làm lợi mình mà tổn hại người, sao không phải chịu quả báo?

若人作不善得顯名者，人不害，天必誅之。種瓜得瓜，種豆得豆。天网恢恢，疏而不漏。深耕淺種，尚有天災；利己損人，豈無果報？
Nhược nhân tác bất thiện đắc hiển danh giả, nhân bất hại, thiên tất tru chi. Chủng qua đắc qua, chủng đậu đắc đậu. Thiên võng khôi khôi, sơ nhi bất lậu. Thâm canh thiển chủng, thượng hữu thiên tai; lợi kỷ tổn nhơn, khởi vô quả báo?

Trang Tử

~*~

Hễ tội lỗi đã đầy, trời ắt giết đó.

惡錯若滿，天必戮之。
Ác thác nhược mãn, thiên tất lục chi.

Ích Trí Thư

~*~

Dối gạt người tất dối gạt tâm mình, dối gạt tâm tất dối gạt trời, trời có thể dối gạt ư? Người có thể dối gạt, trời không thể dối gạt. Người có thể giấu diếm, trời không thể giấu diếm. Thế nhân muốn giấu diếm người, hiển nhiên đã dối gạt tâm, dối gạt tâm tức dối gạt trời, chớ nói trời không biết. Trời ở nơi đầu mái nhà, cần nghe là nghe được. Ngươi nói không trời không nghe được ư, xưa nay trời đã buông tha ai chưa? Trời xanh trong vắt không thể lừa gạt, chưa từng nghĩ tới, thì ta đã biết trước rồi, nên ta khuyên người chớ làm việc trái với lương tâm, xưa nay trời chưa buông tha ai đâu. Người lành bị người ức hiếp chứ trời không ức hiếp, người ác người ta sợ chứ trời không sợ. Lòng người ác, trời cũng chẳng lầm đâu. Trời không phụ người có lòng đạo nghĩa, trời không phụ người có lòng hiếu thảo, trời không phụ người có lòng tốt, trời không phụ người thiện tâm.

欺人必自欺其心，欺其心必自欺其天，天其可欺乎？人可欺，天不可欺。人可瞒，天不可瞒。世人要瞒人，分明把心欺，欺心即欺天，莫道天不知。天在屋角头，须有听得时。你道不听得，古今放过谁。湛湛青天不可欺，未曾举意我先知，劝君莫作亏心事，古今往来放过谁。人善人欺天不欺，人恶人怕天不怕。人心恶，天不错。皇天不负道心人，皇天不负孝心人，皇天不负好心人，皇天不负善心人。
Khi nhân tất tự khi kỳ tâm, khi kỳ tâm tất tự khi kỳ thiên, thiên kỳ khả khi hồ? Nhân khả khi, thiên bất khả khi. Nhân khả man, thiên bất khả man. Thế nhân yếu man nhân, phân minh bả tâm khi, khi tâm tức khi thiên, mạc đạo thiên bất tri. Thiên tại ốc diêm đầu, tu hữu thính đắc thời. Nễ đạo bất thính đắc, cổ kim phóng quá thùy. Trạm trạm thanh thiên bất khả khi, vị tằng cử ý ngã tiên tri. Khuyến quân mạc tác khuy tâm sự, cổ vãng kim lai phóng quá thùy. Nhân thiện nhân khi thiên bất khi, nhân ác nhân phạ thiên bất phạ. Nhân tâm ác, thiên bất thác. Hoàng thiên bất phụ đạo tâm nhân, hoàng thiên bất phụ hiếu tâm nhân, hoàng thiên bất phụ hảo tâm nhân, hoàng thiên bất phụ thiện tâm nhân.

Trung Hiếu Lược

~*~

Những lời nói riêng tư âm thầm chốn nhân gian, trời nghe rõ ràng như tiếng sấm. Những việc trái với lương tâm trong phòng kín, mắt quỷ thần sáng như chớp thấy tỏ tường.

人間私語，天聞若雷。暗室虧心，神目如電。
Nhân gian tư ngữ, thiên văn nhược lôi. Ám thất khuy tâm, thần mục như điện.

Huyền đế

~*~

Trời xanh lặng im không tiếng, mênh mông biết tìm ở nơi đâu? Trời chẳng cao, cũng chẳng xa xôi, đều chỉ ở trong lòng người. Lòng người sinh ra một ý niệm, trời đất đều biết hết, nên thiện ác nếu không có báo ứng, thì là trời đất có tư vị hay sao?

天聽寂無音，蒼蒼何處尋？非高亦非遠，都只在人心;人心生一念，天地悉皆知;善惡若無報，乾坤必有私。
Thiên thính tịch vô âm, thương thương hà xứ tầm? Phi cao diệc phi viễn, đô chỉ tại nhân tâm. Nhân tâm sinh nhất niệm, thiên địa tất giai tri. Thiện ác nhược vô báo, kiền khôn tất hữu tư.

Khang Tiết Thiệu

~*~

Không nên mưu việc lớn với kẻ đa ngôn (1); không nên ở chung lâu với người hiếu động (2).
(1) Đa ngôn: Nói nhiều, thường hay lộ chuyện.
(2) Hiếu động: Không ở yên, hay sinh sự.

Văn Trung Tử

~*~

Có lòng thành thật, mà không biết quyền biến (1), cũng là một cách nguy vong (2).
(1) Quyền biến: Tùy thời thế mà tạm dùng cơ mưu để cho được việc, hay tránh khỏi tai hại.
(2) Nguy vong: Sự hiểm nghèo hay hại thân, hỏng việc.

Diêm Thiết Luận

~*~

Mưu sự tại người, thành sự tại trời. Người muốn thế nọ thế kia, mà lẽ trời chưa cho như vậy, như vậy.

謀事在人，成事在天。人愿如此如此，天理未然未然。
Mưu sự tại nhân, thành sự tại thiên. Nhân nguyện như thử như thử, thiên lý vị nhiên vị nhiên.

Gia Cát Võ Hầu

~*~

Ai noi theo lẽ trời thì dầu không cầu lợi, bản thân mình cũng không bất lợi. Ai chiều theo lòng nhân dục thì cầu lợi chưa thấy được lợi, đã thấy tổn hại rồi.

循天理, 則不求利而自 無不利。 循人欲, 則求利未得而害已隨之。
Tuần thiên lý, tắc bất cầu lợi nhi tự vô bất lợi. Tuần nhân dục, tắc cầu lợi vị đắc nhi hại dĩ tùy chi.

Cận Tư Lục

~*~

Điều thiện không tích, không đủ để gây được danh thơm; điều ác không tích, không đến nỗi tự hại mình. Tiểu nhân thấy điều lành nhỏ mà chẳng làm, thấy điều ác nhỏ mà chẳng tránh xa, nên ác tích chẳng thể che đậy, tội tình quá lớn, chẳng thể giải nổi.

善不積不足以成名，惡不積不足以滅身。小人以小善為無益而弗為也，以小惡為無傷而弗去也，故惡積而不可掩，罪大而不可解。
Thiện bất tích bất túc dĩ thành danh. Ác bất tích bất túc dĩ diệt thân. Tiểu nhân dĩ tiểu thiện vi vô ích nhi phất vi dã. Dĩ tiểu ác vi vô thương nhi phất khứ dã. Cố ác tích nhi bất khả yểm. Tội đại nhi bất khả giải.

Chu Dịch

~*~

Nếu ta làm điều thiện, dù chỉ là học trò nghèo, cũng có người kính phục vì phẩm hạnh. Nếu ta làm điều ác, dù địa vị cực cao, cũng có người phê phán chống lại.

我如為善，雖一界寒士，有人服其德。我如為惡，雖位極人臣，有人議其逆。
Ngã như vi thiện, tuy nhất giới hàn sĩ, hữu nhân phục kỳ đức. Ngã như vi ác, tuy vị cực nhân thần, hữu nhân nghị kỳ nghịch.

Minh Tâm Bảo Giám

~*~

Đạo trời xoay chuyển mà không bế tắc, cho nên vạn vật sinh thành.

天道運而無所積, 故萬物成。
Thiên đạo vận nhi vô sở tích, cố vạn vật thành.

Trang Tử

~*~

Mình làm trái đạo trời mà lại đi đánh dẹp người, thì khó thoát khỏi được.

己則反天而又以討人, 難以免矣。
Kỷ tắc phản thiên nhi hựu dĩ thảo nhân, nan dĩ miễn hĩ.

Tả Truyện

~*~

Có người hỏi: Lấy đức báo oán, nên không? Khổng Tử đáp: Thế gì lấy gì báo đức? Cứ chính trực mà báo oán, và lấy ân huệ để đáp lại ân huệ.

或曰: 以德報怨, 何如? 子曰: 何以報德? 以直報怨, 以德報德。
Hoặc viết: Dĩ đức báo oán, hà như? Tử viết: Hà dĩ báo đức? Dĩ trực báo oán, dĩ đức báo đức.

Luận Ngữ

~*~

Ta có tai, mắt, ta nghe, ta trông; ta có tâm tư, ta suy, ta nghĩ; ta đối với người đời xưa, có lúc ta thờ như thầy, có lúc ta kính như bạn, cũng có lúc ta kình địch không chịu. Ta theo công lý, nhất quyết ta không làm tôi tớ cổ nhân.

Lương Khải Siêu

~*~

Bố cứu giời đất gọi là “công”, ích lợi thế gian gọi là “danh”, có tinh thần gọi là “giàu”, có liêm sỉ gọi là “sang”, biết đọc sách gọi là “phúc”, có tiếng thơm gọi là “thọ”, có con cháu dạy được gọi là “khang ninh”.

Trần Cấp Sơn

~*~

Làm theo đạo nghĩa, không bói toán cũng được cát. Làm ngược đạo nghĩa, không bói toán cũng gặp hung. Muốn hỏi cát hung, hãy hỏi chính mình, đừng hỏi thần linh.

行合道義，不卜自吉。行悖道義，縱卜亦凶。人當自卜，不必卜神。
Hành hiệp đạo nghĩa, bất bốc tự cát. Hành bội đạo nghĩa, túng bốc diệc hung. Nhân đương tự bốc, bất tất bốc thần.

Minh Tâm Bảo Giám

~*~

Ngày nào nghe được một câu nói thiện, làm được một việc thiện, ngày đó không sống uổng.

一日或聞一善言，行一善事，此日方不虛生。
Nhất nhật hoặc văn nhất thiện ngôn, hành nhất thiện sự, thử nhật phương bất hư sanh.

Minh Tâm Bảo Giám

~*~

Thấy điều thiện như mình chẳng kịp (chuộng điều thiện hết lòng hết sức); thấy điều bất thiện như tay sờ vào nước nóng. Thấy người hiền thì mình phải lo làm sao cho bằng người ấy; mà thấy người chẳng hiền thì trong lòng phải xét xem mình có giống người ấy không.

見善如不及，見不善如探湯。見賢思齊焉. 見不賢而內自省也。
Kiến thiện như bất cập, kiến bất thiện như tham thang. Kiến hiền tư yên. Kiến bất hiền nhi nội tự tỉnh dã.

Khổng Tử

~*~

Người biết “đạo” tất không khoe, người biết “nghĩa” tất không tham, người biết “đức” tất không thích tiếng tăm lừng lẫy.

Trương Cửu Thành

~*~

Câu khen quá đáng của người bạn, lại hại hơn câu chê quá đáng của kẻ thù.

Ly Mã Bão

~*~

Yêu người mà yêu vô lý, thành ra làm hại cho người; ghét người mà ghét vô lý, thành ra làm hại cho thân.

Ngụy Tế Thụy

~*~

Nghe thấy người ta hay thì ngờ, nghe thấy người ta dở thì tin, thế là bụng đầy những gươm giáo.

Trần Kế Nho

~*~

Học dễ mà thích học thì khó, làm dễ mà hết sức làm thì khó, xấu hổ dễ mà biết xấu hổ thì khó.

Vương Thuyền Sơn

~*~

Người quân tử phi nhân nghĩa, thì không sống được; kẻ tiểu nhân phi thị dục, cũng không sống được.

Hoài Nam Tử

~*~

Kính mà không trúng lễ gọi là quê mùa, cung cẩn mà không trúng lễ là nịnh nọt, dũng mãnh mà không trúng lễ là thô bạo.

敬而不中礼，谓之野；恭而不中礼，谓之给；勇而不中礼，谓之逆。
Kính nhi bất trung lễ, vị chi dã; cung nhi bất trung lễ, vị chi cấp; dũng nhi bất trung lễ, vị chi nghịch.

Khổng Tử

~*~

Lễ, đó là để định thân hay sơ, xét sự ngờ vực, phân biệt giống nhau và khác nhau, tỏ rõ đúng và sai.

夫禮者, 所以定親疏, 決嫌疑, 別同異, 明是非也。
Phù lễ giả, sở dĩ định thân sơ, quyết hiềm nghi, biệt đồng dị, minh thị phi dã.

Lễ Ký

~*~

Công dụng của lễ nghi, hoà là quý.

禮之用, 和為貴。
Lễ chi dụng, hoà vi quý.

Luận Ngữ

~*~

Lễ không cầu ở chỗ làm vui lòng người và cũng không ở chỗ rườm lời. Lễ không vượt qua tiết độ, không xâm phạm đến người khác, không khinh thường người khác.

礼不妄说人，不辞费。 礼不逾节，不侵侮，不好狎。
Lễ bất vọng thuyết nhân, bất từ phí lễ bất du tiết bất xâm vũ bất hảo hiệp Lễ bất vọng thuyết nhân, bất từ phí. Lễ bất du tiết, bất xâm hối, bất hiếu nạp.

Lễ Ký

~*~

Đừng bất kính thì dung mạo sẽ nghiêm cẩn, lời nói sẽ an định, như vậy là đủ để trị an dân.

毋不敬，儼若思，安定辭，安民哉。
Vô bất kính, nghiễm nếu tư, yên ổn từ, an dân tai.

Lễ Ký

~*~

Có ruộng mà chẳng biết cày
Có kho mà chẳng có đầy bầy ra,
Có sách mà chẳng giở tra
Cháu con ngu dốt để mà người chê,
Như kho trống rỗng chẳng nề
Những năm thiều thốn lấy gì mà ăn,
Cháu con ngu dốt không răn
Vì không lễ nghĩa làm căn để rèn.

有田不耕，倉廪空虛
有書不教，子孫頑愚
倉廪空兮，歲時乏食
子孫愚兮，禮義全無
Hữu điền bất canh, thương lẫm không hư
Hữu thư bất giáo, tử tôn ngoan ngu
Thương lẫm không hề, tuế thì phạp thực
Tử tôn ngu hề, lễ nghĩa toàn vô

Minh Đạo Gia Huấn

~*~

Không dạy mà cũng hiểu lời
Chẳng phải là thánh ông trời sinh sao,
Dạy rồi mới biết thấp cao
Không phải người giỏi thì sao mà bày,
Dạy rồi mà cũng không hay
Không ngu thì cũng sánh bày lũ điên,
Vất vả rồi mới nên hiền
Nếu không có chí thì nên sao tầy.

不教而善，非聖而何
教而後善，非賢而何
教而不善，非愚而何
困而知之，非智而何
Bất giáo nhi thiện, Phi thánh nhi hà
Giáo nhi hậu thiện, Phi hiền nhi hà
Giáo nhi bất thiện, Phi ngu nhi hà
Khốn nhi tri chi, Phi trí nhi hà

Minh Đạo Gia Huấn

~*~

Người đi học có đức hiền
Cháu con thông sáng kế liền đời sau
Kẻ bất đức phải bảo nhau
Cháu con ngu muội đời sau còn dài
Con trai chẳng dạy nên trai
Thì như lừa giống nuôi hoài công đi
Con gái chẳng dạy bảo gì
Không bằng nuôi lợn có khi ăn lòng
Dạy răn từ lúc vỡ lòng
Trước là lễ phép trong lòng phải ghi
Hỏi thưa mà chẳng biết gì
Thì coi như đứa ngu si nhất đời.

有道德者，子孫聰明
無道德者，子孫愚昧
養男不教，不如養驢
養女不教，不如養猪
訓導之初，先守禮法
不知問答，是爲愚癡
Hữu đạo đức giả, tử tôn thông minh
Vô đạo đức giả, tử tôn ngu muội
Dưỡng nam bất giáo, bất như dưỡng lư
Dưỡng nữ bất giáo, bất như dưỡng trư
Huấn đạo chi sơ, tiên thủ lễ pháp
Bất tri vấn đáp, thị vi ngu si

Minh Đạo Gia Huấn

~*~

Người ta sống ở trên đời
Ba điều ân nghĩa ta thời phải ghi
Một lòng tâm niệm như y
Không cha hồ dễ có chi thân mình
Không vua mình chẳng nên vinh
Không thày há dễ gì mình làm nên.

人有三情，
可事如一
非父不生，
非君不榮，
非師不成。
Nhân hữu tam tình,
Khả sự như nhất
Phi phụ bất sinh,
Phi quân bất vinh,
Phi sư bất thành.

Minh Đạo Gia Huấn

~*~

Người bậc trên, không dạy mà nên người lành; người bậc trung, dạy rồi sau đó ra người lành; người bậc dưới, dạy cũng chẳng nên người lành. Không dạy mà thiện, chẳng phải bậc thánh thì là gì? Dạy rồi sau đó thiện, chẳng phải bậc hiền thì gì? Dạy cũng bất thiện, chẳng phải đứa ngu thì là gì? Cái thiện, gọi là cát. Cái bất thiện, gọi là hung. Thế nào là cát? Là mắt không xem điều phi lễ, tai không nghe tiếng phi lễ, miệng không nói lời phi lễ, chân không bước vào nơi phi lễ, không kết giao với người không lương thiện, không lấy của phi nghĩa; gần người hiền như gần cỏ chi lan; tránh kẻ ác như sợ loài rắn rít. Người như vậy mà không không phải cát nhân, ta chẳng tin đâu. Thế nào là hung? Ngôn ngữ quỷ quyệt, hành động âm hiểm, không lợi không làm, mê đắm dâm dục, vui khi thấy kẻ khác mắc nạn, thấy ai hiền lành thì ghen ghét như kẻ thù, phạm phép hình như ăn cơm uống nước. Như vậy, có mắc họa nhỏ đi nữa cũng hại bản thân mình, mà phạm phải họa lớn thì hại cả dòng cả họ. Người như vậy mà không phải hung nhân, ta chẳng tin đâu. Lời truyện có nói: Cát nhân làm việc thiện, làm cả ngày chẳng đủ; Hung nhân làm việc ác, cũng làm cả ngày chẳng đủ. Các ngươi muốn làm cát nhân, hay muốn làm hung nhân?

康節邵先生戒子孫 曰：“上品之人，不教而善；中品之人，教而後善；下品之人，教亦不善。不教而善，非聖而何？教而後善，非賢而何？教亦不善，非愚而何？是知善也者，吉之謂也。不善也者，凶之謂也。吉也者，目不觀非禮之色，耳不聽非禮之聲，口不道非禮之言，足不踐非禮之地。人非善不交，物非義不取。親賢如就芝蘭，避惡如畏蛇蝎。或曰：不謂之吉人，則吾不信也。凶也者，語言詭譎，動止陰險，好利飾非，貪淫樂禍，嫉良善如仇隙，犯刑憲如飲食，小則殞身滅性，大則覆宗絕嗣。或曰：不謂之凶人，則吾不信也。《傳》有之曰：‘吉人為善，惟日不足。凶人為不善，亦惟日不足。’汝等欲為吉人乎？欲為凶人乎？
Thượng phẩm chi nhân, bất giáo nhi thiện; trung phẩm chi nhân, giáo nhi hậu thiện; hạ phẩm chi nhân, giáo diệc bất thiện. Bất giáo nhi thiện, phi thánh nhi hà? Giáo nhi hậu thiện, phi hiền nhi hà? Giáo diệc bất thiện, phi ngu nhi hà? Thị tri thiện dã giả, cát chi vị dã. Bất thiện dã giả, hung chi vị dã. Cát dã giả, mục bất quan phi lễ chi sắc, nhĩ bất thính phi lễ chi thanh, khẩu bất đạo phi lễ chi ngôn, túc bất tiễn phi lễ chi địa. Nhân phi thiện bất giao, vật phi nghĩa bất thủ. Thân hiền như tựu chi lan, tị ác như úy xà hạt. Hoặc viết: bất vị chi cát nhân, tắc ngô bất tín dã. Hung dã giả, ngữ ngôn quỷ quyệt, động chỉ âm hiểm, hảo lợi sức phi, tham dâm lạc họa, tật lương thiện như cừu khích, phạm hình hiến như ẩm thực, tiểu tắc vẫn thân diệt tính, đại tắc phúc tông tuyệt tự. Hoặc viết: bất vị chi hung nhân, tắc ngô bất tín dã. "Truyện" hữu chi viết: 'Cát nhơn vi thiện, duy nhật bất túc. Hung nhân vi bất thiện, diệc duy nhật bất túc'. Nhữ đẳng dục vi cát nhân hồ? Dục vi hung nhân hồ?

Khang Tiết Thiệu

~*~

Gặp lại nhau mà còn tốt được với nhau như ngày mới quen biết, thì tới già cũng không còn oán hận gì nữa cả.

相逢好似初相识，到老终无怨恨心。
Tương phùng hảo tự sơ tương thức, đáo lão chung vô oán hận tâm.

Tăng Quảng Hiền Văn

~*~

Học hỏi phải giữ ba niềm
Cả ba cùng gắng chớ hiềm dời ra
Cha mẹ phúc hậu thật thà
Rồi con học tập thêm đà siêng năng
Thầy nghiêm dạy dỗ nên chăng

學有三心
不可失一
父母厚實
子學勤敏
嚴師作成
Học hữu tam tâm
Bất khả thất nhất
Phụ mẫu hậu thật
Tử học cần mẫn
Nghiêm sư tác thành

Minh Đạo Gia Huấn

~*~

Nuôi con mà chẳng dạy con
Ấy là lỗi bố đừng còn trách ai
Dạy dỗ mà chẳng nghiêm bài
Thì thầy lỗi nặng còn ai chối nào
Học tập mà chẳng cần lao
Thì bao nết xấu sẽ vào mình con
Đi theo những bậc hiền hơn
Chiếu soi chuyện cổ để còn xét kim

養而不教，乃父之過
教而不嚴，乃師之惰
學問不勤，乃子之惡
後從先覺，鑑古知今
Dưỡng nhi bất giáo, nãi phụ chi quá
Giáo nhi bất nghiêm, nãi sư chi nọa
Học vấn bất cần, nãi tử chi ác
Hậu tòng tiên giác, giám cổ tri kim

Minh Đạo Gia Huấn

~*~

Đầy trong thiên hạ người quen biết, tri kỷ cùng ta được mấy người.

相识满天下，知心能几人。
Tương thức mãn thiên hạ, tri tâm năng kỷ nhân.

Tăng Quảng Hiền Văn

~*~

Gặp người tri kỷ ta nâng cốc, thơ chỉ bình ngâm với bạn hiền.

酒逢知己饮，诗向会人吟。
Tửu phùng tri kỷ ẩm, thi hướng hội nhân ngâm.

Tăng Quảng Hiền Văn

~*~

Biết mình phải biết người ta, đem lòng mình để suy ra lòng người.

知己知彼，将心比心。
Tri kỷ tri bỉ, tương tâm tỷ tâm.

Tăng Quảng Hiền Văn

~*~

Thiên địa vô tư, thần linh xét thấu cả điều tối kín. Không vì cúng tế mà hàng phúc, không vì lỗi tế mà hàng họa. Hễ người có thế thì chớ ỷ vào đến cùng, có phúc chớ hưởng cho hết, thấy nghèo khó chớ khinh khi tận. Ba điều ấy là thiên địa tuần hoàn, vòng đi vòng lại. Cho nên một ngày làm việc thiện, phúc dù chưa đến, họa đã xa rồi. Một ngày làm việc ác, họa dù chưa đến, phúc đã xa rồi. Người làm việc thiện như cỏ trong vườn xuân, không thấy dài hơn, mà ngày càng nhiều thêm. Người làm việc ác như viên đá mài dao, không thấy nó mòn mà ngày càng giảm bớt. Việc tổn hại người để mình yên ổn là việc rất nên răn mình. Việc phải dù nhỏ, cũng phải xử sự phương tiện với người; việc ác dù nhỏ, khuyên người chớ làm. Áo cơm tùy duyên, tự nhiên vui vẻ. Tính toán số mệnh làm gì? Hỏi quẻ bói làm gì? Khinh người là họa, tha người là phúc. Lưới trời lồng lộng, báo ứng rất nhanh. Hãy nghe lời ta dạy cho kỹ, dù thần cũng kính, dù quỷ cũng phục.

天地無私，神明暗察。不為享祭而降福，不為失禮而降禍。凡人有勢不可倚盡，有福不可享盡，貧困不可欺盡。此三者乃天地循環，周而復始。故一日行善，福雖未至，禍自遠矣。一日行惡，禍雖未至，福自遠矣。行善之人，如春園之草，不見其長而日有所増。行惡之人，如磨刀之石，不見其損而日有所虧。損人安己，切宜戒之，一毫之善，與人方便。一毫之惡，勸人莫作。衣食隨緣，自然快樂。算甚麼命？問甚麼卜？欺人是禍，饒人是福。天网恢恢報應甚速。諦聽吾言，神欽鬼伏。
Thiên địa vô tư, thần minh ám sát. Bất vi hưởng tế nhi giáng phúc, bất vi thất lễ nhi giáng họa. Phàm nhân hữu thế bất khả ỷ tận, hữu phúc bất khả hưởng tận, bần khốn bất khả khi tận. Thử tam giả nãi thiên địa tuần hoàn, chu nhi phục thủy. Cố nhất nhật hành thiện, phúc tuy vị chí, họa tự viễn hĩ. Nhất nhật hành ác, họa tuy vị chí, phúc tự viễn hĩ. Hành thiện chi nhân, như xuân viên chi thảo, bất kiến kỳ trưởng nhi nhật hữu sở tăng. Hành ác chi nhân, như ma đao chi thạch, bất kiến kỳ tổn nhi nhựt hữu sở khuy. Tổn nhân an kỷ, thiết nghi giới chi. Nhất hào chi thiện, dữ nhân phương tiện. Nhất hào chi ác, khuyến nhân mạc tác. Y thực tùy duyên, tự nhiên khoái lạc. Toán thậm ma mệnh? Vấn thậm ma bốc? Khi nhân thị họa, nhiêu nhân thị phúc. Thiên võng khôi khôi, Báo ứng thậm tốc. Đế thính ngô ngôn, thần khâm quỷ phục.

Đông Nhạc Thánh Đế

~*~

Người ta mà tốt với mình
Thì mình tốt lại thật tình ngay đi
Người ta xử xấu mình gì
Mình không xấu lại như y mới là
Việc lành chớm khởi lòng ta
Thì trời chiều ý hẳn là việc nên
Hễ ai làm ác triền miên
Tất là có kẻ không hiền trị ngay

於我善者，我亦善之
於我惡者，我亦善之
我有善念，天必隨之
彼既為惡，有惡人治
Ư ngã thiện giả, Ngã diệc thiện chi
Ư ngã ác giả, Ngã diệc thiện chi
Ngã hữu thiện niệm, Thiên tất tùy chi
Bỉ kí vi ác, Hữu ác nhân trì

Minh Đạo Gia Huấn

~*~

Theo điều thiện như leo lên càng ngày càng cao, theo điều ác như xuống càng ngày càng sâu.

從善如登，從惡如崩。
Tòng thiện như đăng, tòng ác như băng.

Minh Tâm Bảo Giám

~*~

Ân nghĩa cứ trải rộng ra đi, đời người thế nào rồi chẳng gặp lại nhau? Thù oán chớ kết, khi rơi vào cảnh hiểm nghèo, thù địch khó tránh khỏi.

恩義廣施，人生何處不相逢？仇冤莫結，路逢險處難回避。
Ân nghĩa quảng thi, nhân sinh hà xử bất tương phùng? Cừu oan mạc kết, lộ phùng hiểm xử nan hồi tị.

Minh Tâm Bảo Giám

~*~

Một ngày không nghĩ đến điều thiện, sự ác tự dấy lên.

一日不念善，諸惡自皆起。
Nhất nhật bất niệm thiện, chư ác tự giai khởi.

Trang Tử

~*~

Phàm việc để tâm lo sợ thì hay nên, khinh thường thì hay hỏng.

Lã Tổ Khiêm

~*~

Người khôn lo việc: không lo việc một ngày, thường lo việc trăm năm.

Tạ Kim

~*~

Tự xét thân mình, miễn là không thẹn; thị phi miệng thế, thì có quản chi.

Ban Siêu Truyện

~*~

Nghĩ sâu, tính xa, thì không cùng khốn.

Tố Thư

~*~

Lấy trung hiếu để lại cho con cháu thì con cháu hưng thịnh; lấy trí thuật để lại cho con cháu thì con cháu suy vong; lấy sự khiêm nhượng để giao tiếp với người thì mạnh; lấy điều thiện để giữ mình thì lành.

以忠孝遺子孫者昌，以智術遺子孫者亡。以謙接物者強，以善自衛者良。
Dĩ trung hiếu di tử tôn giả xương, dĩ trí thuật di tử tôn giả vong. Dĩ khiêm tiếp vật giả cường, dĩ thiện tự vệ giả lương.

Cảnh Hành Lục

~*~