Hán học danh ngôn về sự trị gia

Cháu con có phúc cháu con, chớ vì con cháu mà làm ngựa trâu.

兒孫自有兒孫福，莫為兒孫作馬牛。
Nhi tôn tự hữu nhi tôn phúc, mạc vị nhi tôn tác mã ngưu.

Tăng Quảng Hiền Văn

~*~

Một năm lo liệu từ xuân, một ngày tính toán từ Dần tính ra.
Một nhà mạnh phải thuận hoà, một đời muốn sướng phải lo chuyên cần.

一年之計在於春，一日之計在於寅，一家之計在於和，一生之計在於勤。
Nhất niên chi kế tại ư xuân, nhất nhật chi kế tại ư dần.
Nhất gia chi kế tại ư hòa, nhất sinh chi kế tại ư cần.

Tăng Quảng Hiền Văn

~*~

Gả con chọn rể hiền, chớ nặng đòi sính lễ,
Cưới dâu cần gái nết, chớ tính kế hậu liêm.

嫁女擇佳婿，毋索重聘；
娶媳求淑女，毋計厚奩。
Giá nữ trạch giai tế, vô sách trọng sính,
Thú tức cầu thục nữ, vô kế hậu liêm.

Chu Tử Gia Huấn

~*~

Nhà thịnh hay suy, không tại giàu sang hay nghèo hèn, chỉ tại có lễ nghĩa, hay không có lễ nghĩa.

Lục Cửu Uyên

~*~

Gia đình chứa trữ điều tốt lành, ắt có thừa phúc lành; gia đình chứa trữ điều chẳng tốt lành, ắt có thừa tai vạ. Bầy tôi giết vua, con giết cha, không phải là nguyên cớ một sớm một chiều, nguyên do dần dần đã lâu mà thành ra vậy, vì người lo liệu phòng bị những việc ấy không biết lo liệu phòng bị sớm.

積善之家，必有餘慶，積不善之家，必有餘殃。臣弑其君,子弑其父，非一朝一夕之故，其所由来者渐矣，由辨之不早辨也。
Tích thiện chi gia, tất hữu dư khương; tích bất thiện chi gia, tất hữu dư ương. Thần thí kỳ quân, tử thí kỳ phụ, phi nhất triêu nhất tịch chi cố, kỳ sở do lai giả tiệm hỹ, do biện chi bất tảo biện dã.

Khổng Tử

~*~

Nuôi trai chẳng dạy, nuôi lừa; nuôi gái chẳng dạy chẳng thà nuôi heo.

養子不教如養驢，養女不教如養豬。
Dưỡng tử bất giáo như dưỡng lư, dưỡng nữ bất giáo như dưỡng trư.

Tăng Quảng Hiền Văn

~*~

Cửa nhà hòa thuận, tuy bữa ăn không đủ,vẫn có vui vầy,
Học hành sớm đạt, dẫu của không dư dật, vẫn được vui sướng.

家門和順，雖饔飧不繼，亦有余歡；
國課早完，即囊橐無余，自得至樂。
Gia môn hòa thuận, tuy ung san bất kế, diệc hữu dư hoan,
Quốc khóa tảo hoàn, tắc năng tháo vô dư, tự đắc chí lạc.

Chu Tử Gia Huấn

~*~

Cách trị nhà cốt ở “hòa”, cách mưu sinh cốt ở “chăm”.

Chu Hi

~*~

Làm vua đức kính phải dày
Bề tôi phải giữ lễ ngay trung thành
Yêu con cha dưỡng đức lành
Để con hiếu thảo phúc dành mai sau
Anh chị hòa mục làm đầu
Các em cung thuận bảo nhau hiền hòa
Làm chồng uy đức tỏ ra
Để cho vợ kính vợ hòa vợ theo

為君止敬，為臣止忠
為父止慈，為子止孝
為兄止愛，為弟止龔
為夫止和，為婦止順
Vi quân chỉ kính, vi thần chỉ trung
Vi phụ chỉ từ, vi tử chỉ hiếu
Vi huynh chỉ ái, vi đệ chỉ cung
Vi phu chỉ hòa, vi phụ chỉ thuận

Minh Đạo Gia Huấn

~*~

Anh em, chú cháu nên nhiều chia ít bù,
Già trẻ, nội ngoại nên lễ phép, tôn kính.

兄弟叔侄，須多分潤寡；
長幼內外，宜法屬辭嚴。
Huynh đệ thúc điệt, tu đa phân nhuận quả,
Trưởng ấu nội ngoại, nghi pháp thuộc từ nghiêm.

Chu Tử Gia Huấn

~*~

Trong nhà cờ bạc chớ hề
Gái trai ham bạc cả bề hư thân
Trong nhà đàn hát phải ngăn
Gái trai dâm loạn lấy răn đạo thường
Trong nhà cờ thế đủ phương
Gái trai suy bại chẳng đường làm ăn
Trong nhà có nắp có ngăn
Gái trai trọng lễ giữ răn đủ điều

家中賭博，男女皆惡
家中有琴，女子不淫
家中有棋，男子必衰
家中有制，男女守禮
Gia trung đổ bác, Nam nữ giai ác
Gia trung hữu cầm, Nữ tử bất dâm
Gia trung hữu kì, Nam tử tất suy
Gia trung hữu chế, Nam nữ thủ lễ

Minh Đạo Gia Huấn

~*~

Giữ mình chất phát, chuyên cần; dạy con phải theo nghĩa phép,
Chớ tham lam của ngoại ý, chớ uống rượu quá say sưa.

居身務期質樸，教子要有義方；
勿貪意外之財，勿飲過量之酒。
Cư thân vụ kỳ chất phác, giáo tử yếu hữu nghĩa phương,
Vật tham ý ngoại chi tài, vật ẩm quá lượng chi tửu.

Chu Tử Gia Huấn

~*~

Trong nhà không thu xếp cho hòa thuận, mà đi kể truyện với láng giềng, thì chưa gọi là phải được.

Chiến Quốc Sách

~*~

Mờ sáng dậy ngay, rảy nước quét sân, để trong ngoài gọn sạch.
Đêm đến đi ngủ , đóng rào khóa cửa, tất phải tự kiểm tra.

黎明即起，灑掃庭除，要內外整潔。
既昏便息，關鎖門戶，必親自檢點。
Lê minh tức khởi, sái tảo đình trừ, yếu nội ngoại chỉnh khiết.
Ký hôn tiện tức, quan tỏa môn hộ, tất thân tự kiểm điểm.

Chu Tử Gia Huấn

~*~

Đồ dùng đơn sơ mà sạch sẽ, chậu sành hơn vàng ngọc.
Ăn uống giản dị mà tinh túy, rau vườn hơn món lạ.

器具質而潔，瓦缶勝金玉。
飲食約而精，園蔬勝珍饈。
Khí cụ chất nhi khiết, ngõa phẫu thắng kim ngọc.
Ẩm thực ước nhi tinh, viên sơ thắng trân tu.

Chu Tử Gia Huấn

~*~

Nghe lời vợ nói, trái tình cốt nhục, sao phải trượng phu,
Trọng tiền của riêng, coi khinh cha mẹ, chẳng nên người con.

聽婦言，乖骨肉，豈是丈夫；
重資財，薄父母，不成人子。
Thính thê ngôn, quai cốt nhục, khởi thị trượng phu,
Trọng tư tài, bạc phụ mẫu, bất thành nhân tử.

Chu Tử Gia Huấn

~*~

Thấy gái đẹp mà nổi lòng dâm, vợ con chịu quả báo,
Giấu oán giận mà ngầm làm hại, con cháu chịu vạ lây.

見色而起淫心，報在妻女；
匿怨而用暗箭，禍延子孫。
Kiến sắc nhi khởi dâm tâm, báo tại thê nữ,
Nặc oán nhi dụng ám tiễn, họa đình tử tôn.

Chu Tử Gia Huấn

~*~