Hán học danh ngôn về đạo đức, đức hạnh

Tấm gương sáng, bụi bặm chẳng làm dơ được. Tinh thần trong, lòng ham muốn chẳng dính vô được.

Lão Tử

~*~

Tự khiêm thì người ta càng phục, tự khoe thì người ta càng khinh.

Kinh Viên Tiểu Ngữ

~*~

Có học vấn mà không có đạo đức thì là người ác; có đạo đức mà không có học vấn thì là người quê.

La Tư Phúc

~*~

Vì mình không tranh, cho nên thiên hạ không ai có thể cùng tranh nổi.

Lão Tử

~*~

Làm thầy thuốc lầm thì giết một người. Làm thầy địa lý lầm thì giết một họ. Làm thầy chính trị lầm thì giết một nước. Làm văn hóa lầm thì giết cả một đời.

Vương Dương Minh

~*~

Kẻ tự cho mình là giỏi thì tai không nghe được lời khôn lẽ phải nữa.

Gia Ngữ

~*~

Biết đủ trong cái đủ của mình thì luôn luôn đủ.

Lão Tử

~*~

Người ta nhân thì vinh, bất nhân thì nhục.

Mạnh Tử

~*~

Việc tốt nhất trên thế gian, không gì bằng cứu người nguy cấp, thương kẻ khốn cùng.

Cổ Ngữ

~*~

Giàu sang mà tài đức không xứng, thì tai vạ lớn.

Vương Phù

~*~

Nếu không đố kị không tham cầu thì vì sao mà không tốt?

不忮不求，何用不臧？
Bất kĩ bất cầu, hà dụng bất tang?

Thi Kinh

~*~

Tu thân bớt dục mọi bề
Siêng năng cần kiệm gia tề đến nơi
Đừng xa hoa, cấm ăn chơi
Để dành để dụm để ngơi lúc cần
Hiển vinh với nhục cũng gần
Yên vui phải nhớ những lần nguy nan
Đạo cao đức trọng mới sang
Áo rách mà sạch hơn vàng tanh hôi

修身寡欲，勤儉齊家
禁止奢華，須防後用
得榮思辱，居安思危
道高徳重，不恥劑衣
Tu thân quả dục, cần kiệm tề gia
Cấm chỉ xa hoa, tu phòng hậu dụng
Đắc vinh tư nhục, cư an tư nguy
Đạo cao đức trọng, bất sỉ tề y

Minh Đạo Gia Huấn

~*~

Người biết “đạo” tất không khoe, người biết “nghĩa” tất không tham, người biết “đức” tất không thích tiếng tăm lừng lẫy.

Trương Cửu Thành

~*~

Người trí ưa nước, người nhân thích núi; Người trí hoạt động, người nhân yên tĩnh; Người trí sống vui, người nhân sống thọ.

知者乐水,仁者乐山；知者动,仁者静；知者乐，仁者寿。
Trí giả nhạo thủy, nhân giả nhạo sơn; trí giả động, nhân giả tĩnh; trí giả lạc, nhân giả thọ.

Khổng Tử

~*~

Chớ khoe điều hay, chớ phô công trạng.

Luận Ngữ

~*~

Cậy mình phú quý, học thức mà khinh người, đều là tự mình gây dựng ra tai vạ cả.

Bàng Thị Gia Huấn

~*~

Nếu ta làm điều thiện, dù chỉ là học trò nghèo, cũng có người kính phục vì phẩm hạnh. Nếu ta làm điều ác, dù địa vị cực cao, cũng có người phê phán chống lại.

我如為善，雖一界寒士，有人服其德。我如為惡，雖位極人臣，有人議其逆。
Ngã như vi thiện, tuy nhất giới hàn sĩ, hữu nhân phục kỳ đức. Ngã như vi ác, tuy vị cực nhân thần, hữu nhân nghị kỳ nghịch.

Minh Tâm Bảo Giám

~*~

Bậc hiền giả thân cận mà vẫn kính, tuy sợ hãi mà vẫn yêu, tuy yêu nhưng vẫn nhận ra những điểm xấu, tuy ghét vẫn nhận ra những điểm tốt. Tích tụ mà có thể buông, yên ổn mà có thể biến đổi. Thấy của cải không ham được, thấy khó khăn không tránh né. Không quyết cầu thắng, không cần được chia nhiều.

賢者狎而敬之，畏而愛之。愛而知其惡，憎而知其善。積而能散，安安而能遷。臨財毋茍得，臨難毋茍免。很毋求勝，分毋求多。
Hiền giả hiệp nhi kính chi, úy nhi ái chi. Ái nhi tri kì ác, tăng nhi tri kì thiện. Tích nhi năng tán, an an nhi năng thiên. Lâm tài vô cẩu đắc, lâm nan vô cẩu miễn. Ngận vô cầu thắng, phân vô cầu đa.

Lễ Ký

~*~

Đạo người quân tử là: nhạt nhưng không chán, giản dị nhưng có văn vẻ, ôn hòa mà hữu lý, biết gần gũi những chỗ xa xôi, biết gốc nguồn phong hóa, biết những cái rõ rệt của những chỗ nhỏ nhặt, như thế mới có thể nhập vào cõi của đức vậy.

君子之道，淡而不厌，简而文，温而理，知远之近，知风之自，知微之显，可与入德矣。
Quân tử chi đạo: đạm nhi bất yếm, giản nhi văn, ôn nhi lý, tri viễn chi cận, tri phong chi tự, tri vi chi hiển, khả dữ nhập đức hĩ.

Lễ Ký

~*~

Con voi vì ngà, ve sầu vì tiếng, đom đóm vì sáng, mà đều hại thân; cho nên người biết yêu thân, không quý gì tiếng tăm rực rỡ.

Lã Ngữ Tập Túy

~*~

Danh dự quá sự thật, nguời quân tử lấy làm xấu hổ.

Mạnh Tử

~*~

Loại người làm bộ cao thượng, giả vờ thật thà chất phác, kì thực là kẻ hại đạo đức.

“乡愿”, 德之贼也。
“Hương nguyện”, đức chi tặc dã.

Khổng Tử

~*~

Làm điều nhân là do mình, chứ đâu có do người?

為仁由己, 而由人乎哉？
Vi nhân do kỉ, nhi do nhân hồ tai?

Khổng Tử

~*~

Tiền của như đất bên đàng, nhân nghĩa mới thực ngàn vàng trong tay.

钱财如粪土，仁义值千金。
Tiền tài như phấn thổ, nhân nghĩa trị thiên kim.

Tăng Quảng Hiền Văn

~*~

Nghe người ta đồn ở ngoài đường rồi đi đâu cũng loan truyền là bỏ mất đức hạnh của mình.

道听而涂说，德之弃也。
Đạo thính nhi đồ thuyết, đức chi khí dã.

Khổng Tử

~*~

Người nghĩa không dối mình, người liêm không lấy bậy.

Thuyết Uyển

~*~

Giữ được đức mà không biết phát huy, tin phục đạo lý mà không kiên định làm theo. Có người ấy thì ích lợi gì? Không có người ấy thì hại gì?

执德不弘，信道不笃，焉能为有？焉能为亡？
Chấp đức bất hoằng, tín đạo bất đốc, yên năng vi hữu? Yên năng vi vong?

Tử Trương

~*~

Đạo ở gần lại tìm ở xa, việc thiện dễ lại tìm cái khó. Nếu ai cũng thương yêu họ hàng, trọng kính người trên thì thiên hạ thái bình.

道在邇而求諸遠。事在易而求諸難。人人親其親，長其長，而天下平。
Đạo tại nhĩ nhi cầu chư cầu chư viễn. Sự tại dị nhi cầu chư nan. Nhân nhân thân kỳ thân, trưởng kỳ trưởng, nhi thiên hạ bình.

Mạnh Tử

~*~

Ăn ở hết lòng, không có mảy may gian tà gọi là trung. Suy mình ra người để mọi người được đúng địa vị, được những điều mong muốn đó là thứ.

盡自己的心，沒有一點偽妄這是忠。推己及人使他人和自己各得其所，各得其欲，這是恕。
Tận tự kỷ đích tâm, một hữu nhất điểm ngụy vọng giá thị trung. Suy kỷ cập nhân sử tha nhân hòa tự kỷ các đắc kỳ sở, các đắc kỳ dục, giá thị thứ.

Trung Dung

~*~

Phàm việc gì mà chịu thiệt, ấy là người tốt; phàm việc chiếm phần hơn, ấy là người xấu.

Phạm Thân Tập

~*~

Đức là cái gốc, của là cái ngọn. Để cái gốc ra ngoài (coi thường cái đức) để cái ngọn vào trong (coi trọng của cải) thì sẽ phải tranh dân đoạt lợi.

德者本也, 財者末也, 外本內末, 爭民施奪。是故財聚則民散, 財散則民聚。
Đức giả bổn dã, tài giả mạt dã, ngoại bổn nội mạt, tranh dân thi đoạt. Thị cố tài tụ tắc dân tán, tài tán tắc dân tụ.

Lễ Ký

~*~

Ngũ luân năm thứ ở đời
Cương thường là gốc xin người nhớ ghi
Cương thường chẳng coi ra gì
Thì như cầm thú lấy chi làm người
Kiến ong còn có chúa tôi
Huống người tai mắt trên đời vậy ư
Ba cương cùng với chín trù
Xưa nay không đổi mặc dù vần xoay

人有五倫，綱常為首
不知綱常，何異禽獸
蜂蟻有主，況如人乎
三綱九疇，古今不易
Nhân hữu ngũ luân, cương thường vi thủ
Bất tri cương thường, hà dị cầm thú
Phong nghĩ hữu chủ, huống như nhân hồ
Tam cương cửu trù, cổ kim bất dịch

Minh Đạo Gia Huấn

~*~

Đạo luôn gần gũi người đời,
Những ai lập đạo xa vời chúng nhân,
Hiếu kỳ, lập dị, là nhầm.

道不遠人。人之為道而遠人，不可以為道。
Đạo bất viễn nhân. Nhân chi vi đạo nhi viễn nhân, bất khả dĩ vi đạo.

Khổng Tử

~*~

Chớ đem lòng ham mê, say đắm mà tự mình giết mình; chớ đem tiền của bất nghĩa mà giết con cháu; chớ đem chính sự ác mà giết dân; chớ đem học thuật xằng mà giết thiên hạ, hậu thế.

Lưu Cao

~*~

Làm lành mà mong trời báo thì không được phúc; làm ơn mà chực người báo thì không có đức.

Dả Thạch Quì

~*~

Kẻ hiếu thắng tất phải tranh, kẻ tham vinh tất phải nhục.

Khuyến Giới Toàn Thư

~*~

Không có đức mà phúc nhiều, thì cũng như không có nền, mà tường cao, chả bao lâu thế nào cũng đổ.

Phạm Văn Tử

~*~

Người quân tử trước hết cẩn thận về đức, có đức là có người, có người là có đất, có đất là có của cải, có của cải là có sử dụng.

是故君子先慎乎德; 有德此有人, 有人此有土, 有土此有財, 有財此有用。
Thị cố quân tử tiên thận hồ đức. Hữu đức thử hữu nhân, hữu nhân thử hữu thổ, hữu thổ thử hữu tài, hữu tài thử hữu dụng.

Lễ Ký

~*~

Người sĩ có chí và người có đức nhân không cầu sống mà làm hại điều nhân, mà có khi hi sinh tính mạng để thành điều nhân.

士仁人，无求生以害仁，有杀身以成仁。
Chí sĩ nhân nhân, vô cầu sinh dĩ hại nhân, hữu sát thân dĩ thành nhân.

Khổng Tử

~*~

Lương tri thấy được lúc độc tri,
Ngoài biết ấy ra há biết gì?
Ai mà chẳng có lương tri sẵn?
Hồ dễ mấy ai biết lương tri?

良知就是獨知時，
此知之外更無知；
人人都有良知在，
知得良知卻是誰？
Lương tri tựu thị độc tri thì,
Thử tri chi ngoại cánh vô tri.
Nhân nhân đô hữu lương tri tại,
Tri đắc lương tri khước thị thùy.

Vương Dương Minh

~*~

Quân tử cử động có thể đời đời làm đạo cho thiên hạ, hành vi có thể đời đời làm khuôn phép cho thiên hạ, nói năng có thể đời đời làm chuẩn tắc cho thiên hạ, người ở xa có trông mong, người ở gần không bao giờ chán.

是故君子動而世為天下道。行而世為天下法。言而世為天下則。遠之則有望。近之則不厭 。
Thị cố quân tử động nhi thế vi thiên hạ đạo. Hành nhi thế vi thiên hạ pháp. Ngôn nhi thế vi thiên hạ tắc. Viễn chi tắc hữu vọng, cận chi tắc bất yếm.

Trung Dung

~*~

Mượn sách của ai, phải nên giữ gìn, thấy rách nát, phải sửa chữa ngay. Đó cũng là một trong trăm nết tốt của sĩ phu.

Nhan Thị Gia Huấn

~*~

Người có bao nhiêu của cũng không vừa, thì tham lam đê tiện không biết thế nào mà kể.

Vương An Thạch

~*~