Trung tá Thomas Edward Lawrence, CB, DSO ( - ), thường được nhắc tới là T. E. Lawrence, là một sĩ quan trong Quân đội Anh được biết tới đặc biệt vì vai trò trong cuộc Nổi dậy của A-rập chống lại sự cai trị của Thổ Nhĩ Kỳ từ năm 1916 đến 1918. Cuộc đời và những hoạt động, tính cách đầy bí ẩn và những dòng viết sống động về trải nghiệm của mình đã khiến ông được biết đến trên toàn thế giới với cái tên Lawrence xứ A-rập, xuất phát từ bộ phim sử thi được làm năm 1962 dựa trên cuộc đời ông.
Vào đầu Đại Chiến Thế Giới I, Lawrence là một nhà nghiên cứu đã đi nhiều năm trong Đế quốc Ottoman. Do hiểu biết của mình về vùng Syria, Levant và Mesopotamia, ông được quân đội Anh tuyển và cử về Cairo như một nhân viên tình báo ở Trung Đông.
Trong cuộc Nổi dậy của A-rập, ông chiến đấu cùng quân đội Ả-rập không chính quy dưới sự chỉ huy của Emir Faisal, con trai Sherif Hussein của Mecca, trong những hoạt động chống lại lực lượng vũ trang của Đế quốc Ottoman. Khoác lên người trang phục của A-rập, ông hợp tác cùng Feisal để tổ chức nổi dậy trên phạm vi rộng. Sau này ông viết về Feisal: "Ngay từ cái nhìn đầu tiên tôi đã cảm thấy đây là người tôi đến A-rập để tìm kiếm - người thủ lĩnh sẽ đưa Cuộc Nổi dậy A-rập tới đỉnh vinh quang..."
Ông đã thuyết phục người A-rập không tấn công trực diện vào thành trì của Ottoman ở Medina, thay vì thế buộc quân đội Thổ Nhĩ Kỳ đóng quân trong thành phố. Người A-rập có thể hướng toàn lực vào những điểm yếu của quân Thổ, đường sắt Hejaz cung cấp quân lương. Điều này mở rộng chiến trường và buộc Ottoman phải cử quân đội bảo vệ và sửa chữa đường sắt. Vào năm 1916, ông bị quân Thổ bắt, bị đánh đập và bị lạm dụng tình dục đồng tính. Dù trốn thoát, sự việc này gây ảnh hưởng lớn lên Lawrence. "Tôi đem cho tài sản duy nhất mà chúng ta có khi chào đời - sự toàn vẹn về thể xác," sau này ông viết.
Lawrence nhanh chóng trở thành người có ảnh hưởng lớn trong lực lượng A-rập. Chiến tranh kiểu du kích của ông tỏ ra khá thành công. Vào năm 1917, ông sắp xếp một cuộc hợp tác giữa quân A-rập không chính quy với quân của Auda Abu Tayi (cho đến lúc đó vẫn ở phía Ottoman) để đánh chiếm thành phố Aqaba, một thành phố cảng có vị trí chiến lược. Aqaba được phòng thủ nghiêm ngặt về phía biển, nhưng lơi lỏng phía sau, vì sau nó là sa mạc, vẫn được coi là không thể vượt qua. Vào tháng bảy năm 1917, ông dẫn quân của mình vào sa mạc, đánh úp bất ngờ Aqaba và chiếm được thành phố.
Sau trận Aqaba, Lawrence được tăng quân hàm lên thiếu tá. Tướng Edmund Allenby, chỉ huy mới của Lực lượng Viễn chinh Ai Cập tán thành chiến lược của ông trong cuộc nổi dậy, sau này có nói. "Sự hợp tác của anh ta đi cùng lòng trung thành tuyệt đối, và tôi không có ý kiến nào khác ngoài khen ngợi đối với hoạt động của anh ta, thực sự vô giá trong suốt chiến dịch." Đến lúc này, Lawrence giữ một vị trí có ảnh hưởng lớn, là cố vấn cho Faisal và là người được Allenby tin tưởng.
Tuy nhiên những chiến thắng của Lawrence bị lu mờ trước Hiệp định Sykes-Picot, hứa hẹn đem Syria cho Pháp. Sau chiến tranh, thất vọng trước chính sách Trung Đông của đất nước mình, ông từ bỏ vị trí ở đỉnh cao danh vọng. Ông xin gia nhập Lực Lượng Không Quân Hoàng Gia dưới tên John Hume Ross. Khi bị phát hiện, ông gia nhập lực lượng Thiết Giáp dưới tên Thomas Edward Shaw.
Năm 1925, ông trở về Lực Lượng Không quân dưới danh nghĩa Shaw, phục vụ nước Anh ở Ấn Độ trong mười năm. Trong khoảng thời gian này, ông dịch Odyssey cho một nhà xuất bản Mỹ và viết một cuốn sách về trải nghiệm của mình trong Lực Lượng Không Quân. Ông rời quân đội vào năm 1935 và chuyển về Moreton, Dorsetshire. Ông mua một ngôi nhà nông thôn nhỏ tên là Clouds Hill. "Tôi nghĩ những chiếc lá hẳn cảm thấy như thế này khi rời cành cho tới khi chết," Lawrence viết trong thư.
Vào ngày 13 tháng Năm năm 1935, Lawrence gặp tai nạn xe máy ở gần nhà - ông cố tránh hai cậu bé đi xe đạp và mất điều khiển xe máy. Ông không tỉnh lại, và đến ngày 19 tháng Năm, ông mất ở bệnh viện Bovington Camp. Cái chết của ông có tác động mạnh tới một trong những bác sĩ chữa trị cho mình, Hugh Cairns. Hugh Cairns bắt đầu nghiên cứu sau khi chứng kiến sự mất mát không đáng có của những người lái xe máy vì bị chấn thương ở đầu, và nghiên cứu của ông đã dẫn tới việc sử dụng mũ chống va đập trong cả quân đội và dân sự. Sau khi chữa trị cho Lawrence không thành, cuối cùng Hugh Cairns đã cứu được rất nhiều người đi xe máy.
Tác phẩm lớn nhất của Lawrence là cuốn Bảy Cột Thông Thái (Seven Pillars of Wisdom) kể về những trải nghiệm của ông trong chiến tranh. Tác phẩm đã nhận được nhiều lời ca ngợi như một kiệt tác về văn học và cũng chịu nhiều chỉ trích là đã thêu dệt quá nhiều để tô vẽ cho bản thân. Tuy nhiên Lawrence không kiếm được lợi nhuận từ cuốn sách. Ông tuyên bố cuốn sách là kết quả của những năm phục vụ trong quân ngũ chứ không phải để kiếm tiền, và trên thực tế, ông thực sự không thu lại được gì về tài chính, vì giá bán chỉ bằng một phần ba chi phí.
Quanh cuộc đời của Lawrence có nhiều tranh cãi, về những chiến tích của ông cũng như về xu hướng tình dục của ông. Có nhiều tranh luận cho rằng ông là người đồng tính. Trên thực tế, không có bằng chứng về việc ông có quan hệ gần gũi về thể xác với bất cứ ai, tuy nhiên quanh ông có nhiều lời đồn đại. Trước Đại Chiến I, ông trở thành bạn của một cậu bé mười bốn tuổi, Dahoum và dạy cậu đọc và viết. Mối quan hệ giữa họ đã khiến nhiều người phải băn khoăn. Dahoum được cho là mất vào năm 1918 vì bệnh sốt phát ban.
Trong cuốn Bảy Cột Thông Thái của ông có lời đề tặng bằng một bài thơ "dành tặng S.A" có mở đầu như sau:
"Tôi yêu bạn, vậy nên tôi kéo những đợt sóng của con người vào tay
và viết ý chí lên bầu trời bằng những vì sao
Để đi tìm cho bạn Tự do, và ngôi nhà bảy cột đáng trân trọng
nơi đôi mắt bạn sáng ngời vì tôi
Khi chúng ta tới đó."
Lawrence không bao giờ nói rõ "S. A" là ai. Có rất nhiều thuyết dẫn tới nhiều người, đàn ông, đàn bà, và thậm chí là cả A-rập. Thuyết phổ biến nhất cho rằng "S. A." ám chỉ (hoặc một phần ám chỉ) Dahoum.
Dù Lawrence sống trong thời mà đồng tình luyến ái bị phản đối nặng nề, ý kiến của ông về đề tài này khá mở. Trong cuốn Bảy Cột Thông Thái, khi nhắc tới mối quan hệ giữa những người lính trẻ trong chiến tranh, ông có viết "sự cởi mở và trung thực của một tình yêu hoàn hảo", và "những người bạn run rẩy bên nhau trên cát mềm, ôm ấp thân mật." Trong thư gửi Charlotte Shaw, ông viết "Tôi từng chứng kiến nhiều tình yêu nam-nam: rất dễ thương và một số khá may mắn."
Cuộc đời T. E. Lawrence được thể hiện trong bộ phim Lawrence of Arabia (1963), do David Lean đạo diễn. Bộ phim nổi tiếng trên toàn thế giới và đã đạt được bảy Giải Thưởng Hàn Lâm.